İnsanın varoluşundan beri, belki de daha öncesinden, süregelen gelişimiyle büyüyen sanat, şüphesiz kendi sonsuzluğuna sahip. Sanatın en önemli unsuru onu geleceğe aktarmaktır. Bu konuda mesaj ve isim elbette çok önemlidir. Günümüzde bile her bilgiyi kodlar, numaralar veya isimlerle anlamlandırmaya çalıştığımız bir düzenin içinde, Tristan Tzara ve Hans Arp neredeyse hiçbir dilde kelime karşılığı olmayan “dada kelimesini” sanat akımı için uygun görmüşler. Peki nedir bu hiçbir dilde karşılığı olmayan sanat akımı Dadaizm?
1. Dadaizm Nedir?
Bir manifesto ile ortaya çıkan akımdır. Söyleminde, 20. yy. sanatlarının, sanata ihanet ettiğini ve insanlara yol göstermesi gerekirken sanatı pazara dönüştürdüğünü ve burjuvanın oyuncağı yaptığını savunur. Birinci Dünya savaşında tarafsız olan İsviçre’nin Zürich kentinde anti-sanat akımı olarak gelişti. Savaştan kaçabilen sanatçılar, tarafsız olduğu için İsviçre’ye sığındılar. Hâl böyle olunca kelime karşılığı olmayan bu sanat akımının sloganı da “Sanat öldü, yaşasın anti sanat” tır.
2. Dadaizmin Amacı
Dadaizm akımı, sanat yapmak için belli bir üslubu ya da tekniği önermiyordu. Yalnızca, savaşan ülkelerin kirli zihniyetine karşı meydan okumayı ve farklı dünya görüşlerine kulaklarını tıkayan sabit fikirli gelenekselcilere haddini bildirmek isteyen sanatçılar arasında dayanışmayı teşvik ediyordu. Akımın kurucularından olan Hans Arp’ın da ifade ettiği gibi amaçları “aklın oyunlarını bozmak ve akla dayanmayan bir düzeni keşfetmekti.” Bu hareket özünde sanat hareketinden ziyade toplumsal düzenin çürümüşlüğünü görünür hale getiren entelektüel bir isyandı.
3. Dadaizmin Temsilcileri
Her sanat akımında olduğu gibi dadaizminde önemli temsilcileri vardır. Dadaizmin kurulmasındaki başlıca aktörler Tristan Tzara, Marcel Janco, Richard Hülsenbeck, Jean Arp, Emmy Hennings’dir. Ayrıca sanatın önemli ve ünlü olmasını sağlayan temsilcilerinden biri Marcell Ducamp’tır. Alman şair ve yazar Hugo Ball da dadaizmin kurulduğu zaman diliminde Zürich’te yaşıyordu. Zürich’te Cabaret Voltaire adlı bir gece kulübü açtı. Özellikle dadaizmin kurucu üyeleri bu gece kulübüne sıklıkla buluşurdu. Bu hususta “Cabaret Voltaire Gece Klübü” içinde akımın önemli kurucularından diyebiliriz.
4. Dadaizm Akımı Ne Üretti ve Neden Tepki Çekti?
Dadaizm akımı, Kübizm, Fütürizm, Konstrüktivizm ve dışavurumculuktan etkilendi ve dada görsel sanatları, müziği, edebiyatı, şiiri, tiyatroyu ve grafik tasarımı kapsadı. Fakat dadacılar özel olarak hiçbir sanat dalında baskın çıkmadılar. Dadacılar için her şey kabul edilebilirdi. Çoğunlukla hazır nesneler ya da başka amaçla yapılan objeleri kullandılar. Bazı sanatçılar çöpten kolaj yaptılar, bazıları ise performans sergilediler. Mesela bunlara örnek vermek gerekirse, 6 dolar karşılığında istenen malzemenin kullanılabileceği bir sergiye Mercell Ducamph hazır bir pisuvara imzasını atarak katılmıştır. Tabi ki burada amacı arkasına yaslanıp insanların bu ürünü kabul edip edemeyeceğini gözlemlemekti.
Bireysel olan Dadacılar tarafından üretilen sanat, sanatsal gelenekleri kabul etmedi. Sanatları değişken, renkli ve absürttü. Dadacılar şok etkisi yaratmayı, öfke ve kızgınlığa neden olmayı amaçlıyor, kaba ve saygısız olamaya çalışıyorlardı. Temel amaçları sanatın ne olduğunu tartışmaya açmaktı ve bunu yaparken çok fazla tepki çektiler. Kasıtlı olarak skandallara imza attılar. Sanatları kasıtlı olarak zor sorular sorduran kavramsal bir akımdı, ancak yarattıkları şov sonsuza dek süremezdi. Akım kısa süre içinde ivmesini kaybetti ve yerini gerçeküstücülük aldı.
5. Dadaist Şiir
Akım kurucularından da olan Tzara, Dadaistlerin katkılarıyla yeni geliştirdikleri şiir üzerine dergiler çıkardı. Derginin adı “DADA” idi. Dadaistlerin oluşturdukları şiirler; ses şiiri, şans şiiri veya anlam dışılık şiir gibi yeni türlerdi. Şiir bütünüyle rastlantıya göre şekillenen ve geleneksel kurallara uymayan bir yazın tarzındaydı. Mesela şiir gazeteden kesilen sözcüklerin bir şapkada karıştırılıp tamamen şans eseri art arda gelmesiyle oluşturulurdu. Kelime karşılığı olmayan sanat akımının kurucularından olan Tzara, şiirin başkalarının yaptığı tanıma göre yapılamayacağını, böyle yapıldığı için insanlarca değeri olan pek çok soyut kavramın anlamsızlaştığını savundu.
6. Dadaizmin Çılgın Eserleri
Sanatı sorgulatmak isteyen Dadaizm akımı gelenekseli reddedip kendi sanat prensiplerini ortaya koydu. Amaç bilinçli olarak sorgulatmak ve kışkırtmaktı. Hâl böyle olunca ortaya pek çok çılgın eser çıktı. Marcell Ducamp’ın Çeşme isimli eserini çoğumuz biliriz. Hazır üretim pisuvardan üzerine imzasını atarak ürettiği eser. Bu protest tavır, çağının çok ötesinde bir üsluptu. Çeşme eseri, sanatçı için sadece bir başlangıçtı. Sanatçının “Kırık kolun öncesinde” isimli eseri garajından aldığı bir kar küreğinden oluşmaktadır. Sanatçı bu alaycı tavrını şu mottosuyla açıklar: “Bir Rembrant resmi bir ütü masası olabilir”
Ne güzel işte yeni şeyler öğrenmek..
Emeğine sağlık, Özge.